«Η λεβεντιά αποτελούσε για τον ποιητή Άνθο Πωγωνίτη προσωπική στάση ζωής.» Με τα λόγια αυτά ξεκινά το δοκίμιο του Νίκου Α. Τέντα για τον ποιητή του Πωγωνίου Άνθο Πωγωνίτη (πραγματικό
όνομα Βασίλης Καραφύλλης).Πολλά κομμάτια θα δανειστώ από το δοκίμιο αυτό μιας και o N. Τέντας περιγράφει με γλαφυρό όσο και ζωντανό τρόπο, ως τρίτο μάτι, τόσο τον ποιητή όσο και το Πωγώνι από το οποίο δανείστηκε ο ποιητής και το όνομά του.Γεννημένος στον Άγιο Κοσμά Πωγωνίου το 1910 ο Βασίλης Καραφύλλης είχε πάντα στο νου του τα λεβέντικα τραγούδια της Ηπείρου και την ομορφιά του Πωγωνίου: «χτισμένο -σσ. Το χωριό Άγιος Κοσμάς- μέσα σε μία ζωντανή και πανέμορφη φύση, γεμάτη εντυπωσιακά άνθη. Πλάι ο Γορμός ποταμός σχηματίζει μία ενδιαφέρουσα χαράδρα, πνιγμένη στα πλατάνια..».
Ανάμεσα στη Βήσσανη και το Βασιλικό ο Άγιος Κοσμάς αποτελεί τις αρχικές εικόνες που σχηματίζει στο μυαλό του ο Βασίλης Καραφύλλης από τις οποίες εμπνέεται και ανασύρει πολλές φορές ξανά και ξανά στα ποιήματά του.
«Μιάς κι’ έφτασες στης Βήσσιανης τον πλάτανο αδελφέ μου,
αχό ψαλμού να μπόραγα χαιρετισμό να στείλω
Στον ίσκιο και τα κλώνια του με τα φτερά τ’ ανέμου..»
(Απόσπασμα από το ποίημα «ΣΤΟΝ ΠΛΑΤΑΝΟ ΤΗΣ ΒΗΣΣΙΑΝΗΣ»)
Ο ποιητής επηρεάζεται από το Πολυφωνικό τραγούδι του Πωγωνίου, την ομαδικότητα και την συλλογικότητά του όσο και από τον λεβέντικο χορό της Ηπείρου αλλά και από τον πόνο της ξενιτιάς που μαστίζει την πατρίδα. Ξενιτιά που και ο ίδιος βιώνει μιας και αφήνει το πολυαγαπημένο του χωριό, παιδί ακόμα, και μετοικεί στην Θεσσαλονίκη όπου βρίσκει δουλειά σαν αρτεργάτης. Ο αποχωρισμός επώδυνος αλλά «κάθε άνθρωπος έχει την ρίζα του στο παρελθόν»
«Γεννίδια του Βασιλικού σαν τα όργανα ηχήσαν
και μπήκατ’ όλες στο χορό…
Τα πόδια σας κεντούσανε στη γη χαλί από νότες
Τον ήχο να γροικήσουμε και μεις εδώ στα ξένα
αχ και ναρχόμαστε ξανά
Στου Πωγωνίου τα χώματα τα τόσα αγαπημένα
που μόνο η σκέψη μας γυρνά
(Απόσπασμα από το ποίημα «ΒΑΣΙΛΙΚΟ»)
Σαφή επιρροή αποτελεί και το κήρυγμα του Αγίου Κοσμά «οι άνθρωποι θα μείνουν πτωχοί γιατί δεν θάχουν αγάπη στα δέντρα» ενώ συχνά καυχιέται: «Τα καλύτερα ελληνικά μιλιούνται στο Πωγώνι. Έχει η κάθε λέξη τη δική της μουσική στο χορό της Πασχαλιάς».
Στην Θεσσαλονίκη ο Άνθος Πωγωνίτης, έχοντας στο μυαλό του την Ηπειρώτισσα γυναίκα, γίνεται υπέρμαχος του Φεμινισμού και του αγώνα υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ενώ ξεκινά να γράφει για τις εφημερίδες: «Μακεδονία» , «Ηπειρωτική Εστία», «Μακεδονικά Γράμματα», «Εργατικός Αγών»:
Να κοιτάς κατάματα τη γη που σε γέννησε
Ας έχουν πεθάνει εκείνοι που θαύμαζες
θα γεννηθούν αυτοί που θα φέρουν
το μεγάλο δώρο στα παιδιά
(Απόσπασμα από το ποίημα «Η ΩΡΑ»)
Ο πόλεμος του 1940 όπως και ο μετέπειτα Εμφύλιος σημαδεύουν τον ποιητή που αγαπά με πάθος την Ελλάδα και με το ίδιο πάθος γράφει στο ποίημα του «Η ΘΥΕΛΛΑ ΤΩΝ ΣΚΛΑΒΩΝ» :
Άνοιξη μοιάζει ο αιώνας μας μεσ΄τους αιώνες, που πηχτό
σκοτάδι χύναν στις καρδιές του κόσμου κι’ άγριο μίσος.
Της λευτεριάς το μήνυμα τώρα αγκαλιάζει όλη τη γη..
Αργότερα τα μεγάλα γεγονότα της εποχής διαδέχονται το ένα τ’ άλλο (η Δικτατορία στην Ελλάδα, η Τουρκική εισβολή στην Κύπρο) και ο Άνθος Πωγωνίτης «πάντα πλάι στον ανώνυμο, απλό άνθρωπο και με την «μνήμη του Αγίου Κοσμά, του χωριού όπου η γλώσσα κελαηδάει ελληνικά με θεϊκή αρμονία» γράφει:
Η ιστορία πλένει τα ρούχα της
και είπαμε να φορέσουμε καινούρια.Και βρέχει
βρέχει σφαίρες για την ψυχή μας.
Ο Βασίλης Καραφύλλης χτυπημένος από την φυματίωση πεθαίνει σε σανατόριο της Πεντέλης το 1977. Όπως γράφει και ο Νίκος Α. Τέντας η ζωή και το έργο του Άνθου Πωγωνίτη συμπυκνώνονται στα λόγια του Αλμπέρ Καμύ: «γνωρίζω τους ανθρώπους πρακτικά και τους γνωρίζω από την συμπεριφορά τους, από τις πράξεις τους,από τις συνέπειες που έχει στην ζωή το πέρασμά τους».
Ποιητικές Συλλογές: Τα Κολασμένα Σεραφείμ 1937, Οι Σκελετοί Των Ονείρων 1939, Καρτερώντας Τον Ήλιο 1947, Περιπτώσεις 1959, Γραμμές Σε Καθρέπτη 1964, Οπτικές Γωνίες 1972, Πικρή Σύνθεση 1977
